Podkreśl w tekście wszystkie wyrazy z i. Wybierz po pięć wyrazów, w których i pełni różne funkcje, i wpisz je w odpowiednich miejscach tabeli. wyrazy z i, które oznacza tylko samogłoskę 1 Igrzyska olimpijskie rozgrywane w starożytnej Grecji były zarówno imprezą sportową, jak również świętem religijnym. rozpoznasz liczebniki w tekście, dowiesz się w jaki sposób odmieniają się liczebniki, poznasz podział liczebników. NA DZISIEJSZEJ LEKCJI. LICZEBNIK. np. piąty. np. trzy. który z kolei? ile? Odpowiada na pytania: LICZEBNIK. Wskaż liczebniki w poniższym tekście. ZADANIE. PODZIAŁ LICZEBNIKÓW. Przez co się odmienia? Z jaką Znajdź odpowiedź na Twoje pytanie o W poniższym tekście podkreśl fragmenty, które dotyczą zjawisk fizycznych.Pliss na jutro lusia105 lusia105 19.09.2017 Mieściła się w Aleksandrii. Zgromadzono w niej około 700 000 rękopisów. Prawo, które obowiązywało wówczas w Egipcie, nakazywało podróżnym z przepływających okrętów,aby zostawili na pewien czas przywiezione ze sobą zwoje. Dzięki temu mona było wykonać odpisy tych dzieł i umieścić je w zbiorach bibliotecznych. W poniższym tekście Katechizmu Kościoła Katolickiego - KKK 171`1 podkreśł przymioty człowieka, które czynią go doskonałym i podobnym do Boga "Osoba ludzka, obdarzona duszą duchową, rozumem i wolą, od chwili swego poczęcia jest zwrócona do Boga i przeznaczona do szczęścia wiecznego. Swą doskonałość osiąga w poszukiwaniu i PODKREŚL W TEKŚCIE ZAIMKI. WYPISZ JE DO TABELI I OKREŚL FORMĘ ZAIMKÓW ODMIENNYCH. -To moja wina i przyznajęsię do tego. Teraz mógłbym się zmierzyć z tysiącami takich olbrzymek. Niestety, już na to za póżno-tak mówi wuj do uwięzionych żeglaży. Podkreśl w tekście przymiotniki wraz z określanymi przez nie rzeczownikami. Zapisz każde z tych wyrażeń w mianowniku liczby mnogiej. Skrupulatny detektyw przybył na miejsce. Świadek - nieduży mężczyzna - powiedział, że usłyszał pojedyńczy głośny dzwięk. Uparty detektyw długo przesłuchiwał mężczyznę. Postaraj się tak rozłożyć informacje w tabeli, aby czytelnik nie był zmuszony niczego w niej zbyt długo szukać. Te informacje, które ma on ze sobą porównać, powinni być jak najbliżej siebie. #3. Edytorzy podpowiadają, że łatwiej czyta się tabele wąskie i długie (wertykalne) niż szerokie i krótkie (horyzontalne). #4. W Poniższym Tekście Opisującym Główne Porty. W poniższym tekście opisującym główne cechy wód powierzchniowych europy welcome to the website questions and answers.blog, articles about w szkole jest 420 uczniów. W poniższym tekście opisującym główne porty w polsce popełniono trzy błędy. W poniższym tekście opisującym główne porty w Polsce popełniono trzy from brainly.pl ZA NAJSZYBSZE DAJE NAJ!!! (prawidłowe) 13. Zadanie (0–1 p.) W poniższym opisie podkreśl cechy dziedziczne. Jacek to wysoki chłopiec o blond włosach i pięknych niebieskich oczach. Na jego opalonym ramieniu widać bliznę po skaleczeniu, a poniżej mały tatuaż, pamiątkę z wakacji. 14. Zadanie (0–1 p.) Uzupełnij zdanie. eXKi. djfasola Podkreśl te wyrazyniskim, Niski, Niski, spadek, stare, 2+1, rosnąca, rosnące 5 votes Thanks 7 1. Uzupełnij tabelę – dopisz odpowiednie wyrazy, aby utworzyć zdania. Młody kotek ślicznie miauczy. Niebieski pies tańczy. nieładnie śpiewa. wysoko Nieduży głośno jedzie. 99 1. Zagraj na dzwonkach lub flecie. Ta melodia pochodzi z oratorium pt. „Mesjasz” Jerzego Fryderyka Haendla (czytaj: Hendla), niemieckiego kompozytora z XVIII wieku, żyjącego w Anglii. Oratorium to wieloczęściowy utwór na orkiestrę, chór i solistów. Jest ono zwykle wykonywane w kościele lub w sali koncertowej. 2. Rozwiąż hasło, posługując się nazwami nut i podanym niżej szyfrem. SZYFR 100 1. Zagraj na dowolnym instrumencie melodycznym. Wieziemy tu kogucika, dajcie jajek do koszyka, dajcie aby choć ze cztery, a do tego ze dwa sery dla kogucika! Kukuryku! Oj, zieleni się, zieleni, młoda trawka tuż przy ziemi, kukuryku, kukuryku, już i pełno jest w koszyku dla kogucika! Kukuryku! 101 W święta najczęściej spotykamy się całą rodziną przy wielkanoc- nym śniadaniu. Możesz pomóc swoim rodzicom w przygotowywaniu stołu. Musisz jednak dostosować się do obowiązujących zasad. Jeżeli śniadanie składa się z kilku dań, to do każdego należy podać oddzielne sztućce. Układa się je po bokach talerza. Z lewej jego strony kładziemy widelce, a z prawej – łyżkę do zupy i noże w kolejności ich użycia (jeśli zaczynamy od zupy, to bliżej talerza leży nóż, a potem łyżka). Widelczyk i łyżeczkę do deseru kładziemy zawsze nad talerzem. Bardzo ważna jest piękna dekoracja stołu: obrus, serwetki, świeczki, świeże kwiaty. Stół możesz ozdabiać według własnej fantazji, na przy- kład wykorzystać muszelki, kolorowe piórka, koraliki, liście. Wielkanocny stół powinien mieć świąteczne akcenty. Możesz położyć na nim pisanki z przepiórczych jajek, bazie, palemki, malutkie kurczaczki. Przygotuj też wizytówki i karty dań. 102 1. Ułóż karty dań na świąteczne śniadanie i obiad. Pamiętaj o przystawce i deserze. ŚNIADANIE OBIAD 103 1. Dokończ opowieść warszawskiej syrenki (podręcznik, cz. 2, str. 86–87). W dawnych czasach żyłam w małej zatoczce wiślanej nieopodal grodu, który dzisiaj jest stolicą Polski. Śpiewałam ludziom, żeby osłodzić i umi- lić im życie. Pewnego dnia 104 1. Na podstawie „Legendy o warszawskiej syrence (podręcznik, cz. 2, str. 86–87) opisz wygląd syrenki. 2. Wymyśl i napisz plan porwania syrenki. 1. Należy poczekać na noc, kiedy będzie pełnia księżyca. 105 1. Na podstawie „Legendy o złotej kaczce” (podręcznik, cz. 2, str. 88–91) napisz, co robił szewczyk w dniu, w którym miał pozbyć się wszystkich dukatów. Zapisz, ile kosztowała każda z przyjemności, którą sobie sprawił. Oblicz, ile dukatów wydał tego dnia. Na co szewczyk wydał pieniądze? koszIlteowtoało? 2. Przepisz z legendy zdanie będące jej morałem. 106 KĄCIK PRZYPOMNIEŃ Wczoraj otrzymałem nagrodę. RZ Nie mogłem powstrzymać się od okazania radości. Trzymałem w ręku puchar i cieszyłem się, że mogę go zatrzymać nazawsze. trzymać, powstrzymać, zatrzymać, otrzymać 1. Ułóż krótkie opowiadanie z wyrazami z ramki. ujrzała, spojrzała, przyjrzała się, zajrzała Od przybytku głowa nie boli – im więcej mamy i umiemy, tym lepiej. 107 1. Dokończ sprawozdanie z pokonania Bazyliszka, które pojawiło się na Rynku Starego Miasta po zgładzeniu potwora. Do mieszkańców Warszawy Wczoraj przed południem jeden ze z miejskiego udał się do zrujnowanej , w której straszył . Śmiałek był zaopatrzony w . W podziemiach kamienicy spotkał potwora. Bazyliszek 108 1. Zapisz rady Mędrca, jak pokonać Bazyliszka (podręcznik, cz. 2, str. 92–93). 2. Ponumeruj zdania zgodnie z kolejnością wydarzeń w legendzie o Bazyliszku (podręcznik, cz. 2, str. 92–93). W kamienicy Bazyliszka ginie dwoje dzieci lekarza. Przedstawiciele rady udają się do Mędrca z prośbą o pomoc. Zostaje zwołana rada, która ma wymyślić, jak pokonać potwora. Potwór Bazyliszek straszy w zrujnowanej kamienicy. Skazaniec z miejskiego więzienia idzie do Bazyliszka. Mędrzec doradza, żeby do Bazyliszka wysłać śmiałka ze zwierciadłem. Śmiałek wychodzi, niosąc martwego potwora. Mieszczanie zgromadzeni przed kamienicą słyszą krzyki dochodzące z ruin. 109 Puszka Pandory A kto to była Pandora? Zapewne o tym nie wiecie. Była to pani bardzo niemądra gdzieś w starożytnym świecie. Bogowie dali jej skrzynkę nazwaną puszką Pandory, w której zamknęli straszne paskudztwa: smutki, choroby i zmory. Ref.: Puszka Pandory, puszka Pandory – przez nią te grypy i złe humory, pała w dzienniku i w zeszycie! Popatrz, Pandoro, jakie mam życie! Pandora była ciekawa, co w tej skrzynce schowano, i nos wsadziła, by samej sprawdzić, chociaż ją przestrzegano. Ref.: Puszka Pandory... Wymknęły się okropności z tej puszki pani Pandory, żeby nas dręczyć, żeby nas męczyć, wymyślać nam horrory. Ref.: Puszka Pandory... Halina Cenarska 110 1. Z puszki Pandory wyfrunął psotny duch i narobił zamieszania w nutach. Otocz kółkiem przykłady z błędami. 2. Z czterech poniższych zdań tylko jedno jest poprawne. Znajdź je i podkreśl. Dynamika dotyczy szybkości wykonywanego utworu. Metrum wskazuje, na ile liczy się utwór. Tempo określa głośność utworu. Staccato to łączenie dźwięków w melodię. 111 1. Napisz, kim był Achilles i co było jego słabą stroną (podręcznik, cz. 2, str. 84). 2. Dokończ zdanie. Powiedzenie pięta Achillesa oznacza 3. Napisz, jakie są Twoje mocne i słabe strony. A może masz tylko mocne? MOJE MOCNE STRONY MOJE SŁABE STRONY 112 1. Uzupełnij tekst o Syzyfie (podręcznik, cz. 2, str. 85). Syzyf był przez greckich bogów. Był bardzo Bywał na ucztach na górze Naraził się bogom Po śmierci wymierzono mu karę: Niestety, ilekroć zbliżał sie do szczytu 2. Wymyśl i opisz zajęcia, o których można powiedzieć, że są syzyfową pracą. 113 SPRAWDZAM SIEBIE 1. Rozszyfruj wyrazy i napisz z nimi zdania. Ortograficzne łamanie głowy 114 Najwyższy czas – najwyższa pora na coś. 115 1. Uzupełnij zdania brakującymi wyrazami z ż lub rz. Ze wszystkich zwierząt najdłuższą szyję ma . Wisła jest najdłuższą w Polsce. Krety pod ziemią kopią długie . W Białowieży największymi zwierzętami są . Marysia z Zosią siedzą w klasie w jednej ławce i są najlepszymi . 2. Napisz kilka zdań, w których wykorzystasz jak najwięcej wyrazów z ó i u. Trafić jak kulą w płot – powiedzieć coś nie na temat lub zrobić coś niewłaściwie. 116 KSIĄŻKA W świątek, piątek i niedzielę, nawet rankiem, gdy się zbudzę, książka jest mym przyjacielem, z którym nigdy się nie nudzę. Ref.: Książka – czarodziejska księga, w niej magiczna jest potęga, ona zdania i wyrazy zmienia w ludzi i obrazy! Każda głoska i litera świat fantazji nam otwiera, i w pamięci każdej głowy kręci film komputerowy! Po południu i wieczorem, kiedy szaro, nieciekawie, kolorową książkę biorę i śnię z książką sny na jawie! Ref.: Książka – czarodziejska księga... Ciemną nocą, gdy śpię mocno, nawiedzają moją głowę, fantastyczne i bajeczne, kolorowe sny książkowe! Ref.: Książka – czarodziejska księga... Stanisław Karaszewski 117 PISMO Zanim ludzie wymyślili pismo, starali się zapamiętywać różne informacje. Niestety, z upływem czasu wciąż ich przybywało i coraz trudniej było przechowywać je w pamięci. Ludzie chcieli utrwalać waż- ne wydarzenia, obserwacje, wiadomości, dlatego wynaleziono pismo obrazkowe. Po wielu wiekach różne grupy ludzi wymyśliły znaki umowne – litery, które odpowiadały konkretnym dźwiękom języka. Przed wynalezieniem papieru pisano właściwie na wszystkim, np. na glinianych tabliczkach, bambusie, kościach zwierzęcych. Staro- żytni Egipcjanie robili materiał piśmienniczy z rośliny zwanej papirusem. Papirus 118 Potem wynaleziono pergamin – materiał sporządzany ze skóry owiec, koźląt lub cieląt. Skóry były myte, moczone w wodzie wapiennej, oskrobywane do czysta. Wszystko po to, żeby osiągnąć gładką płaszczyznę do pisania. Księga napisana ręcznie Utwór muzyczny napisany ręcznie Wynalezienie papieru zawdzięczamy Chińczykom. Najlepszy pa- pier otrzymuje się z roślin o dużej zawartości celulozy we włóknach (głównie z drzew iglastych) lub ze szmat z materiałów naturalnych (np. bawełny lub lnu). Dzięki papierowi pisanie i drukowanie stało się szybsze, łatwiejsze i tańsze. Chińskie pismo Fabryka papieru 119 PISANIE KSIĄŻKI NIE MUSI BYĆ TRUDNE Oczywiście, najważniejszy jest pomysł. Potem należy przelać go na papier. Żeby sobie z tym poradzić i nie robić błędów, trzeba znać kilka podstawowych zasad. 1. Zanim zaczniemy pisać, dobrze jest sporządzić plan tekstu, który ma powstać. 2. Kiedy mamy już plan, przystępujemy do pisania poszczególnych części. 3. Tekst musi być podzielony na akapity. Akapit to wydzielona graficznie część (rozpoczynana od nowego wersu i wcięcia). Akapit zawiera jedną myśl, jeden temat. Kiedy zmieniamy temat wypowiedzi, powinniśmy zacząć nowy akapit. 4. Trzeba dbać o to, żeby nie używać wciąż tych samych słów. Jeśli brakuje nam wyrazów, zajrzyjmy do słownika. 5. Kiedy tekst jest już gotowy, koniecznie trzeba go przeczytać, aby wprowadzić poprawki i udoskonalenia. Robią to nawet najwięksi pisarze. Ludzie napisali bardzo dużo książek. Zanim więc zabierzecie się do pisania własnych, warto trochę poczytać. 120 1. Wyobraź sobie, że jesteś pisarzem. Wymyśl tytuł swojej książki i zaprojektuj do niej okładkę. Nie zapomnij napisać na niej imienia i nazwiska autora. 121 Książki i czasopisma są gromadzone w bibliotekach. Część z nich moż- na wypożyczyć do domu, inne – rzadsze i cenniejsze – można przeczy- tać tylko na miejscu, w czytelni. Książek i czasopism jest w bibliotece bardzo dużo. Żeby łatwiej było się zorientować, gdzie co stoi, książki są ustawiane na półkach według alfabetu. W dodatku są one podzielone na działy, np. na jednym regale stoją SŁOWNIKI, na innym LITERATURA MŁODZIEŻOWA, na jeszcze innym ATLASY GEOGRAFICZNE i tak dalej. Każda książka opatrzona jest sygnaturą, to znaczy ma swój numer. Żeby móc korzystać z biblioteki, trzeba założyć sobie kartę czytelnika. 122 Kiedy szukamy jakiejś książki, powinniśmy skorzystać z katalogu. Są w nim karty z tytułami książek, nazwiskami autorów i sygnaturami. Możemy szukać książki: • w katalogu alfabetycznym, jeśli znamy nazwisko autora (np. szukamy pod literą B „Wierszy” Jana Brzechwy), • w katalogu tematycznym, jeśli nie znamy nazwiska autora książki, ale znamy jej tytuł lub wiemy, na jaki jest temat (np. w dziale PRZYRODA znajdziemy książkę „Ty i twój pies”). Kiedy odnajdziemy już kartę książki, którą chcemy wypożyczyć, musimy wypisać rewers. W rewersie wpisujemy nasze imię i nazwisko, a także: tytuł książki, nazwisko autora i sygnaturę. Nowoczesne biblioteki są skomputeryzowane. Katalog papierowy został w nich zastąpiony komputerowym. Taką biblioteką jest Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego. Rewers – druk zamówienia książki wypełniany przez czytelnika. Biblioteka Uniwerytetu Warszawskiego Siedzieć jak na szpilkach – niecierpliwić się, niepokoić się. 123 1. Z rozrzuconych wyrazów ułóż i zapisz tytuły książek. Do każdego tytułu dopasuj imię i nazwisko autora. Nasza pana Dzieci Bullerbyn mama z Akademia Astronoma Kleksa Dzieci Czarodziejka Jan Brzechwa Wanda Chotomska Astrid Lindgren Joanna Papuzińska To warto wiedzieć! W tytułach książek stosujemy wielką literę i cudzysłów, np.: „Mikołajek i inne chłopaki”, „O psie, który jeździł koleją”, „Szaleńczaki”. 124 1. Biblioteka to miejsce, w którym książki stojące na półkach czekają na czytelników. Jak nazywają się miejsca, gdzie zgromadzone są nagrania muzyczne? Rozwiąż zagadkę. Zapis nutowy ma bardzo długą historię. Najstarsze przykłady nut liczą około 4000 lat i pochodzą z Babilonu. Niestety, do dziś nie udało się ich odczytać. Powiodło się natomiast odczytanie zapisu muzycznego starożytnych Greków. Opierał się on na literach alfabetu rysowanych w różnych pozycjach, na przykład: Dzisiejsza pięciolinia powstała w XIII wieku. Dzięki niej możemy usłyszeć, jak brzmiała muzyka sprzed ośmiuset lat. Nuty wyglądały wówczas inaczej niż obecnie. Nosiły nazwę NEUMY (nazwa ta pochodzi z języka greckiego), a pisane były tylko przez wtajemniczonych, bo była to bardzo trudna sztuka. 2. Uporządkuj wartość nut od najkrótszej do najdłuższej i wpisz w kratki. 125 1. W jakiej książce znajdziesz następujące informacje? Zakreśl prawidłowe odpowiedzi. Informacje o budowie ptaka można znaleźć: w książce przyrodniczej. w encyklopedii, w książce historycznej, Informacje o Kazimierzu Wielkim można znaleźć: w encyklopedii, w książce historycznej, w książce przyrodniczej. Informacje o tym, gdzie w Polsce jest węgiel, można znaleźć: w zbiorze wierszy, w atlasie, w książce geograficznej. 2. Podkreśl nazwy swoich ulubionych gatunków książek. komiksy, przygodowe, biograficzne, historyczne, encyklopedie, sensacyjne, przyrodnicze, podręczniki, przewodniki 3. Obok każdego tytułu napisz, jaki to gatunek książki. „Życie Kazimierza Wielkiego” „Przygody Koziołka Matołka” „O psie, który jeździł koleją” „Od A do Z” „Zwiedzamy Warszawę” „Las jesienią” 126 1. Zapisz litery polskiego alfabetu, od A do Z. 2. Przepisz tytuły książek w kolejności alfabetycznej. „Wakacje Mikołajka’, „Doktor Dolittle”, „Karolcia”, „Awantura o Basię”, „Mały Książę”, „Harry Potter” 3. Dlaczego warto czytać książki? Wspólnie porozmawiajcie o tym w klasie i zapiszcie kilka propozycji odpowiedzi. 127 1. Na podstawie tekstu z podręcznika (cz. 2, str. 105–107) zapisz nazwy zawodów związanych z powstawaniem książki. 2. Zabaw się w korektora i popraw poniższy tekst. dzisiaj był niesamowity dzień Po pierwsze: przyszedł do nas prawdziwy poeta, a po drugie: przekonałam się że Adam jest fajnym chłopakiem. Na poCzątku było mi okropnie Przykro, kiedy dowiedziałam się, że mnie oszukiwał. To nie on był autorem wierszy które wysyłał do mnie od dwóch tygodni, tylko pan Janek Jednak sTać go było na odwagę i powiedział wszystkim prawdę. Każdy może zrobić coś głupiego ale nie każdy potrafi się do tego przyznać. Szkoda mi Adama, przez cały dzień był taki smutny. Juto mu powiem, że nie musi umieć pisać wierszy – i tak go bardzo lubię. 128 KĄCIK PRZYPOMNIEŃ Pisz ż, gdy wymienia się na g: Pisz ż, gdy wymienia się na h: książka – księga; drużynowy – druh. ważyć – waga. Pisz ż, gdy wymienia się na dz: Pisz ż, gdy wymienia się na z: księża – ksiądz. mażę – mazać; zamrażarka – mróz. Pisz ż, gdy wymienia się na ź: zagrożenie – groźny. Pisz ż, gdy wymienia się na s: książę – księstwo; ż mężny – męski. 1. Pamiętając o zasadach pisowni z rz i ż, wpisz w wyrazy brakujące litery. Mama Oli mie......y materiał, z którego chce uszyć obrus. Znowu wylałeś herbatę. Bądź bardziej uwa......ny! To było fascynujące p......edstawienie. Nasza dru......yna wygrała wczoraj mecz. Tomek zjadł za dużo ciastek i teraz boli go b......uch. Ta spódnica jest dla ciebie za szeroka. Przymierz wę......szą. Papuga w klatce trzepotała sk......ydłami. Du......y garnek zupy stał w kuchni na stole. 129 1. Uzupełnij informacje o Twojej ulubionej książce. Moja ulubiona książka Tytuł Autor 2. Przepisz fragment Twojej ulubionej książki. Zacznij od inicjału. 130 1. Napisz kilka zdań o autorze Twojej ulubionej książki. Te informacje znajdziesz w encyklopedii lub na stronach internetowych. 2. Napisz kilka zdań zachęcających koleżanki i kolegów do przeczytania Twojej ulubionej książki. 131 1. Na podstawie wywiadu z Tomaszem Trojanowskim (podręcznik, cz. 2, str. 100–101) napisz o pisarzu krótką notatkę. 2. Wymyśl i zapisz pytania do wywiadu z autorem Twojej ulubionej książki. 132 1. Na podstawie fragmentu książki „Kocie historie” (podręcznik, cz. 2, str. 102– 104) opisz i narysuj koty: Hermana i Zofię. HERMAN ZOFIA 133 KĄCIK PRZYPOMNIEŃ Wyrazy bliskoznaczne to wyrazy o podobnym znaczeniu, np.: kobieta – niewiasta, pani, kolega – kumpel, przyjaciel, towarzysz 1. Wybierz i zapisz wyrazy i zawiązki wyrazowe bliskoznaczne do podanych po lewej stronie. na czas tajny radować się fałszywy daleki sekretny odległy ukryty punktualnie oddalony podrobiony nie posiadać się z radości nielegalny we właściwym czasie nieprawdziwy szaleć z radości niejawny Szukać dziury w całym – złośliwie doszukiwać się problemów tam, gdzie ich nie ma. 134 1. Skorzystaj ze słownika wyrazów bliskoznacznych i dopisz do podanych wyrazów wyrazy bliskoznaczne. nieprawdopodobny – koszmarny – elastyczny – 1. W poniższych zdaniach zastąp przymiotnik fajny innym pzrymiotnikiem. Ania kupiła sobie (fajną) sukienkę. Kasia opowiedziała mi (fajną) historię. Wczoraj widziałem (fajny) (Fajnie) film. Marta to (fajna) , że przyszedłeś! koleżanka. Mieć czegoś po dziurki w nosie – mieć już dość czegoś. 135 1. Wpisz wyrazy o podanych znaczeniach. Zgaduj-zgadula ortograficzna z „rz” 1. Służy do czesania. 2. Inaczej: okropny, paskudny. 3. Wpływa do morza. 4. Rosną w lesie, zbiera się je jesienią. 5. Rosną na krzakach. Są czarne, białe lub czerwone. 2. Ułóż zagadki, których rozwiązaniem będą wyrazy z rz. 136 1. Według podanego wzoru dopisz wyrazy z rz wymiennym. lekarz, bo lekarski malarz, bo malarski 2. Napisz regułę ortograficzną, którą można zastosować do podanych wyrazów: trzymaj, grzyby, brzeg, krzewy. 3. Przepisz z tekstu „Lekarze” (podręcznik, cz. 2, str. 138–141) pięć wyrazów, do których odnosi się napisana przez Ciebie reguła. 4. Ułóż dwa zdania z dwoma wyrazami wybranymi spośród tych, które napisałeś powyżej. 137 SPRAWDZAM SIEBIE 1. Przyporządkuj nazwy roślin i zwierząt do odpowiedniego tomu „Encyklopedii przyrody”. jeż, wierzba, żyrafa, niedźwiedź, jabłoń, wilk, róża, bocian, antylopa, świerk, czapla, maliny, ogórki, truskawki, kogut, dudek, pies, pietruszka, goryl, sałata, foka TOM 1 TOM II A-F G-M TOM III TOM IV N-R S-Ż 138 2. Napisz imiona kilku Twoich koleżanek lub kolegów w kolejności alfabetycznej. 3. Uzupełnij wyrazy brakującymi literami: ż, rz. K yś p eżył niezwykłą p ygodę. Krysia jest kole anką Marysi, lubi ksią ki p yrodnicze i ółty kolor. And ej zjadł niedoj ałe po eczki i boli go b uch. 4. Zaznacz książkę, w której mógłbyś szukać informacji o kosmosie. ENCYKLOPEDIA SŁOWNIK ATLAS ENCYKLOPEDIA ZWIERZĄT ORTOGRAFICZNY POLSKI NAUKI Ó CH Ż 139 Panie redaktorze Ref.: Panie redaktorze, panie redaktorze, co nowego dzisiaj w tej gazecie jest? Jaki to artykuł zaciekawić może, o czym opowiada zamieszczony tekst? Wiadomości tutaj goszczą, i te dobre, i te złe. Jedne śmieszą, drugie złoszczą, ten, kto czyta, dużo wie! Jakiś pan sprzedaje pieska. Trzeci tydzień pada deszcz. Modna suknia znów niebieska. Pyszny jest w śmietanie leszcz. Ref.: Panie redaktorze... Informacje z pierwszej strony: Zbudowano nowy most. Rekordowe będą plony. Rośnie też energii koszt. Ktoś balonem świat przemierza. Koza zjadła wielki płot. Znów się chyli Krzywa Wieża. Wkrótce w kosmos nowy lot. Ref.: Panie redaktorze, panie redaktorze, ach, jakże wspaniała ta gazeta jest. Wiele artykułów zaciekawić może, masę niespodzianek niesie każdy tekst! Maria Witewska 140 Z papieru gazetowego można wydobyć różne dźwięki. Oto jest mała partytura na zespół grający na gazetach: miarowe stukanie palcem w wiszącą gazetę; lekkie pocieranie dwoma arkuszami o siebie (szelest); energiczne gniecenie wraz z pocieraniem o siebie; miarowe oddzieranie wąskich pasków; uderzanie o dłoń lub udo zrolowaną gazetą. 1. Napisz nazwy dwóch podanych znaków. 2. Odszyfruj dwa fragmenty ogłoszeń. 141 NASZA SZKOŁA TYGODNIK / NUMER 20/ 30 MAJA 1. Dokończ artykuły w gazecie „NASZA SZKOŁA”. Nasi dziadkowie też byli dziećmi Wczoraj w naszej szkole odbyła się niezywkła wystawa. Uczniowie klasy III b przynieśli zdjęcia swoich dziadków z okresu dzieciństwa. Wśród fotogra- fii było wiele naprawdę zabawnych. 142 ŚWINKA MORSKA ODNALEZIONA Po kilku dniach poszukiwań udało się odnaleźć świnkę morską – zwierzątko mieszkające w sali lekcyjnej klasy IV a okazało się AKTUALNOŚCI HUMOR W, 26 maja klasa VI c zorganizowała w naszej szkole z okazji Dnia Matki 143 ORTOGRAFICZNE PRZYPOMINANKI NAJŚWIEŻSZE WIADOMOŚCI Nieprawdopodobna historia wyda- Wczoraj w Warszawie odbył się rzyła się we wsi Maćkowo. Niespełna konkurs „Piszemy bezbłędnie”. Oma- roczne dziecko podczas przyjęcia wiano zasady pisowni wyrazów z ż. wyrecytowało zasady pisowni wy- Przypomniano, że wyrazy z ż pisze- razów z rz. Warto, żebyśmy je sobie my: także przypomnieli. KONKURS Niestety,nikt z czytelników nie przesłał prawidłowej odpowiedzi na pytanie konkursowe. Należało podać zasady pisowni z ó. Oto rozwiązanie naszego konkursu. 144 1. Wpisz brakujące litery. AKTUALNOŚCI PRZYGODA W LESIE AWANTURA W SKLEPIE W środę rano siedmioletni Janek P. wyr u szył sam do lasu. Wczoraj rano, w sklepie Postanowił nazbierać g rz yb ó w. osiedlowym „Nasz warz ywniak” Niestety, zg u bił się w lesie. miało miejsce prz ykre Bł ą dził między d rz ewami zdarz enie. Do sklepu wpdał do wieczora. Wreszczcie zasn ą ł głodny pies i porozbijał wszystkie w k rz ewach na ł ą ce. bu telki z sokiem, wywr ócił Zmarzni ę tego sk rz ynkę z marchewką i uciekł. i p rz estraszonego chłopca Właściciel sklepu potknął się znalazł w czawrtek rano jego o karton z pomidorami, pies, kt ó ry szukał go cały prz ewr ócił się i stukł sobie poprzedni dzień i podczas ok u lary. poszukiwań narobił szkód w osiedlowym sklepie Prognoza pogody wa rz ywnym. J u tro będzie silny mr ó z: -25 stopni Celcjusza. Spadnie śnieg. Bę dzie wiał silny wiatr. 145 1. Przygotuj projekt plakatu reklamującego Twoją szkołę lub klasę. REKLAMA 146 1. Skreśl wyrazy, które zniechęcają do kupna reklamowanych produktów, czyli są antyreklamą. Najskuteczniejszy odkurzacz rozrzuca śmieci błyskawicznie. Gazeta „Smak” – to najciekawsza gazeta. Czytając ją, natychmiast zasypiasz. Suszarka firmy „Lok” suszy i układa włosy, wciągając je do środka. Proszek „Róża” – usuwa wszystkie plamy, pozostawiając niezwykły zapach brudu. 2. Napisz po jednym zdaniu reklamującym dwa wybrane przez Ciebie przedmioty. 147 1. Na podstawie opowiadania „Polowanie na kaczkę” (podręcznik, cz. 2, str. 116-–111177))nnaappiisszz,,ccoozznnaacczzyyppoowwiieeddzzeenniieekkaacczzkkaaddzziieennnniikkaarrsskkaa.. 2. W poniższym tekście podkreśl nieprawdziwe informacje. W związku ze zmianą klimatu w Europie Środkowej meteorolodzy przewi- dują bardzo ciepłe zimy. Od grudnia do lutego będą się jednak zdarzały obfite opady niebieskiego śniegu. Jest to spowodowane zanieczyszczeniem środowi- ska. Musimy się również przygotować na silne wiatry i zamiecie. Już w marcu pojawią się w ogródkach działkowych pierwsze truskawki. 3. Napiszcie wspólnie w klasie krótki tekst dotyczący życia szkoły, zawierający kaczkę dziennikarską. 148 Lista zadańOdpowiedzi do tej matury możesz sprawdzić również rozwiązując test w dostępnej już aplikacji Matura - testy i zadania, w której jest także, np. odmierzanie czasu, dodawanie do powtórek, zapamiętywanie postępu i wyników czy notatnik :) Dziękujemy developerom z firmy Geeknauts, którzy stworzyli tę aplikację Zadanie 1. (0–2)Produktem deaminacji (dezaminacji) w ludzkich komórkach są jony amonowe. Powstająca przy ich udziale glutamina (amid kwasu glutaminowego) jest uwalniana do krwi, z którą wędruje do wątroby. Zachodząca w wątrobie deamidacja powoduje ponowne uwolnienie jonów przedstawiono reakcję syntezy glutaminy z glutaminianu zachodzącą w organizmie człowieka. Na podstawie: D. Hames, N. Hooper, Krótkie wykłady. Biochemia, Warszawa 2010. Zadanie Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Zadanie Wyjaśnij, dlaczego jony amonowe są transportowane do wątroby w postaci glutaminy. W odpowiedzi uwzględnij właściwości amoniaku oraz sposób jego neutralizacji w organizmie człowieka. ......................... ......................... Zadanie 2. (0–1)Wakuole w komórkach roślinnych to struktury, których główną funkcją jest magazynowanie wody, soli mineralnych oraz związków które ze związków chemicznych wymienionych poniżej mogą być gromadzone w wakuoli komórki roślinnej. Zaznacz tak, jeśli ten związek chemiczny występuje w wakuoli komórki roślinnej, nie – jeśli w niej nie występuje. Zadanie 3. (0–5)Informacja 1. Antocyjany – grupa rozpuszczalnych w wodzie barwników gromadzonych w wakuolach komórek roślinnych. Występują powszechnie w płatkach kwiatów oraz w owocach, np. borówki czernicy. Rzadziej spotkane są w innych organach roślinnych, np. w liściach kapusty czerwonej. W organach wegetatywnych antocyjany gromadzą się głównie w skórce, gdzie pochłaniają promieniowanie UV, dzięki czemu obniżają ryzyko uszkodzenia DNA. Właściwości lecznicze antocyjanów, znane od dawna w medycynie ludowej, są coraz szerzej wykorzystywane we współczesnym przemyśle farmaceutycznym. Uważa się, że antocyjany w organizmie człowieka przeciwdziałają kruchości naczyń krwionośnych, korzystnie wpływają na profil lipidowy, a także chronią rodopsynę przed uszkodzeniem. Barwa antocyjanów zależy od pH soku komórkowego: w środowisku obojętnym mają barwę fioletową, w kwaśnym – czerwoną, a w alkalicznym – niebieską. Jeżeli jednak występują w kompleksie z jonami glinu lub żelaza, np. w kwiatach chabra bławatka, to wtedy niezależnie od pH środowiska mają niebieską podstawie: E. Piątkowska, A. Kopeć, T. Leszczyńska, Antocyjany – charakterystyka, występowanie i oddziaływanie na organizm człowieka. „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 2011, 4 (77).Informacja 2. Wykonano doświadczenie, w którym porównywano właściwości antocyjanów z liści czerwonej kapusty i z kwiatów chabra bławatka. W tym celu przygotowano po trzy zestawy probówek z wodnymi roztworami tych antocyjanów (I–III). Do probówek w dwóch zestawach (II i III) dodano odpowiednio różne związki chemiczne wywołujące zmiany pH roztworów i obserwowano zabarwienie tych roztworów. Zadanie Na podstawie przedstawionych informacji uzupełnij tabelę – wpisz oczekiwany wynik dotyczący obserwowanej barwy roztworów antocyjanów w zestawie II i III dla obu badanych roślin. Barwa roztworu Zestawy doświadczalne liście czerwonej kapusty kwiaty chabra bławatka zestaw I - woda (pH 7) fioletowa niebieska zestaw II - dodano HCl czerwona zestaw III - dodano NaOH Zadanie Określ, czy za pomocą takiego doświadczenia można stwierdzić, jakiego rodzaju antocyjany – połączone czy niepołączone z żelazem lub glinem – występują w komórkach innych roślin. Odpowiedź uzasadnij. ......................... ......................... Zadanie Określ, w jaki sposób do rozmnażania roślin przyczyniają się antocyjany nadające barwę:1. płatkom kwiatów - ......................... ......................... 2. skórce soczystych owoców - ......................... ......................... Zadanie Uzasadnij, że pochodzące z medycyny ludowej przekonanie, iż jedzenie owoców borówki czernicy korzystnie wpływa na wzrok – może być prawdziwe. W odpowiedzi odwołaj się do odbioru bodźców świetlnych. ......................... ......................... Zadanie 4. (0–3)Na poniższym schemacie przedstawiono transport elektronów zachodzący podczas reakcji świetlnych fotosyntezy u podstawie: B. Alberts i inni, Podstawy biologii komórki, Warszawa 1999. Zadanie Na podstawie schematu opisz, na czym polega udział fotosystemu II w fotolizie wody. ......................... ......................... Zadanie Na podstawie schematu i własnej wiedzy uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. Zadanie Spośród poniższych odpowiedzi A–D wybierz tę, która zawiera poprawne informacje dotyczące fotosystemów uczestniczących w transporcie elektronów zachodzącym w sposób niecykliczny oraz produktów reakcji towarzyszących temu transportowi. Fotosystem/y Produkt/y A. tylko PS I tylko ATP B. tylko PS I ATP oraz NADPH + H+ C. PS I i PS II tylko ATP D. PS I i PS II ATP oraz NADPH + H+ Zadanie 5. (0–3)Na rysunkach przedstawiono kolejne etapy podziału mitotycznego komórki ABCDE Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1989. Zadanie Na podstawie rysunków uporządkuj przedstawione w tabeli opisy etapów mitozy w kolejności ich zachodzenia w komórce roślinnej. Wpisz w tabelę numery 2.–5. Opis etapu Kolejność Wskutek skracania się mikrotubul wrzeciona kariokinetycznego chromatydy każdego chromosomu rozdzielają się i wędrują do przeciwległych biegunów komórki. Chromosomy zostają przyłączone do mikrotubul wrzeciona kariokinetycznego i ustawiają się w płaszczyźnie równikowej komórki. Chromatyna jest skondensowana. Zanika jąderko. Następuje początek formowania się wrzeciona kariokinetycznego. 1 Wyodrębniają się chromosomy, z których każdy zawiera po dwie chromatydy siostrzane. Zanika otoczka jądrowa. Tworzą się jądra potomne, a pomiędzy nimi powstaje przegroda pierwotna, która powiększając się, rozdziela całkowicie dwie komórki potomne. Zadanie Spośród etapów podziału mitotycznego komórki przedstawionych na rysunkach (A–E) wybierz i podaj oznaczenie literowe tego etapu, na którym:1. rozpoczynają się podział cytoplazmy i wytwarzanie ściany komórkowej . 2. chromosomy są najlepiej widoczne i mogą być wykorzystywane do określenia kariotypu komórki . Zadanie Wybierz spośród poniższych (A–D) i zaznacz nazwę tkanki roślinnej, w której zachodzą intensywne podziały mitotyczne, oraz określ, jakie znaczenie dla rozwoju rośliny mają podziały komórek tej kolenchyma B. drewno C. miazga D. łyko Znaczenie: ......................... ......................... Zadanie 6. (0–4)Stosowane powszechnie w przemyśle piekarniczym i piwowarskim drożdże szlachetne (Saccharomyces cerevisiae) są wykorzystywane również w przemyśle farmaceutycznym i biotechnologii. Są stosowane np. do produkcji szczepionki rekombinowanej przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B), która zazwyczaj jest trzykrotnie podawana osobie szczepionej. Poniżej na rysunku A przedstawiono budowę komórki drożdży, a na rysunku B – rozmnażanie się podstawie: S. Gertlerowa, L. Ogrzebacz, Sprawdzanie i utrwalanie wiadomości z botaniki, Warszawa 1986; Zadanie Na podstawie rysunku A uzupełnij poniższe zdania – wybierz w nawiasach właściwe określenia oraz dobierz nazwy odpowiednich organellów na rysunku A komórka jest (prokariotyczna / eukariotyczna), ponieważ ma ......................... Cechami odróżniającymi jej budowę od budowy typowej komórki zwierzęcej jest obecność ........................... i .......................... . Obecność glikogenu jako materiału zapasowego jest cechą odróżniającą tę komórkę od komórki (roślinnej / zwierzęcej). Zadanie Oceń, czy poniższe informacje dotyczące drożdży są prawdziwe. Zadanie Spośród podanych poniżej wybierz trzy rodzaje odporności uzyskiwanej dzięki szczepieniu przeciwko WZW. swoista nieswoista czynna bierna naturalna sztuczna Zadanie Wyjaśnij, dlaczego szczepionkę przeciwko WZW typu B powtarza się trzykrotnie. ......................... ......................... Zadanie 7. (0–3)Węgorze występują w rzekach i jeziorach zachodniej i środkowej Europy. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej wędrują do Morza Sargassowego. Przejście z wód słodkich do morskich wymaga zmian w osmoregulacji u tych ryb, dlatego dość długi okres spędzają one w strefie ujścia rzek, gdzie zasolenie wody jest niewielkie. Po tarle osobniki dorosłe giną, a larwy węgorza unoszone są przez Prąd Zatokowy i po ok. 2 latach docierają do wybrzeży Europy. Po przeobrażeniu małe węgorze wędrują do rzek i jezior, gdzie żyją średnio ok. 10 lat. W osoczu krwi węgorzy znajduje się niebezpieczna dla ssaków ichtiotoksyna – białko mające działanie podobne do jadu węży. Traci ona swoje toksyczne właściwości w temperaturze powyżej 58 podstawie: B. Wysok, J. Uradziński, M. Gomółka-Pawlicka, Toxins occurring in fish, crustacea and shellfish – a review, Pol. J. Food Nutr. Sci. 2007, Vol. 57, No. 1. Zadanie Uzupełnij poniższe zdania tak, aby poprawnie opisywały mechanizm osmoregulacji u węgorza. Wybierz w każdym nawiasie właściwe przebywające w wodzie słodkiej mają płyny ustrojowe o (wyższej / niższej) osmolalności niż otaczająca je woda, dlatego (stale piją wodę / nie piją wody). Ich komórki solne znajdujące się w skrzelach stale (wychwytują / wydalają) sole mineralne. W wodzie słonej u węgorzy (zmienia się / pozostaje bez zmian) działanie komórek solnych, które muszą stale (wychwytywać / wydalać) sole mineralne, aby utrzymać stężenie płynów ustrojowych na właściwym poziomie, natomiast woda musi być stale (wydalana / uzupełniana). Zadanie Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego pomimo obecności szkodliwej dla ssaków ichtiotoksyny, mięso węgorza może być – pod pewnym warunkiem – spożywane przez ludzi. Uwzględnij właściwości tej trucizny. ......................... ......................... Zadanie 8. (0–6)Rozkład glikogenu do glukozy jest katalizowany przez enzym fosforylazę glikogenową. Ten enzym występuje w formie nieaktywnej w komórkach, w których jest magazynowany glikogen. Jednym z czynników wpływających na przejście enzymu w postać aktywną jest stężenie cyklicznego AMP (cAMP) w cytozolu uruchamia kaskadę reakcji, której końcowym efektem jest aktywacja fosforylazy glikogenowej. Na schemacie przedstawiono wpływ adrenaliny na aktywację fosforylazy glikogenowej. Na podstawie: Berg, Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009. Zadanie Na podstawie schematu uzupełnij poniższe zdania tak, aby poprawnie opisywały mechanizm aktywacji fosforylazy glikogenowej. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe jest (pochodną aminokwasu / hormonem peptydowym). Receptor wiążący adrenalinę znajduje się (w błonie komórkowej / w cytoplazmie). Związanie adrenaliny przez receptor prowadzi do (powstania / rozpadu) kompleksu białka G. W aktywacji cyklazy adenylanowej uczestniczy (cAMP / GTP) oraz podjednostka (α / γ). Aktywna cyklaza adenylanowa przekształca (cAMP do ATP / ATP do cAMP). Zadanie Uzupełnij poniższe zdania – w wyznaczone miejsca podaj nazwy odpowiednich hormonów oraz narządów z nimi związanych w organizmie innym niż adrenalina, który także wywołuje rozkład glikogenu do glukozy, jest ......................... . Powstaje on w komórkach .......................... i przenoszony jest z krwią do ......................... . Ten hormon działa antagonistycznie do ......................... . Zadanie Wyjaśnij, w jaki sposób wzrost poziomu adrenaliny we krwi wpływa na intensywniejszą pracę mięśni w sytuacji zagrożenia. ......................... ......................... Zadanie 9. (0–4)Banany są bogatym źródłem składników mineralnych, witamin z grupy B, witaminy C oraz kwasu foliowego. Zawierają również dużo białka oraz węglowodanów, których zawartość jest znacznie wyższa niż w innych owocach. W niedojrzałych, zielonych owocach banana cukry występują głównie pod postacią skrobi, która w miarę dojrzewania owoców prawie w całości ulega rozkładowi na cukry proste. Wadą tych owoców jest to, że wykazują one stosunkowo krótką trwałość i dlatego przywozi się owoce niedojrzałe, które dojrzewają dopiero na miejscu ich podstawie: Zadanie Określ, w jaki sposób można sprawdzić, czy w probówkach zawierających zawiesinę przygotowaną z całkowicie dojrzałego owocu banana jest jeszcze obecna skrobia (probówka 1.) i czy występują już cukry proste (probówka 2.). W odpowiedzi dla każdej z prób uwzględnij nazwę zastosowanego odczynnika i sposób odczytania probówka 1. - wykrywanie skrobi: ......................... ......................... 2. probówka 2. - wykrywanie cukrów prostych: ......................... ......................... Zadanie Podaj pełną nazwę tkanki roślinnej, w której są zmagazynowane węglowodany w owocach bananów. ........................ Zadanie 10. (0–1)Każdej z wymienionych poniżej witamin przyporządkuj wybrany spośród A-D skutek jej niedoboru w organizmie 11. (0–1)Oceń, czy poniższe informacje dotyczące funkcjonowania oka ludzkiego są 12. (0–2)Kręgowce lądowe, w tym także człowiek, są przystosowane do oddychania tlenem atmosferycznym. Wymiana gazowa odbywa się u nich za pomocą płuc. Zadanie Wymień jedną cechę budowy płuc człowieka charakterystyczną wyłącznie dla ssaków. ......................... Zadanie Wyjaśnij, w jaki sposób oddycha płód człowieka, i podaj, kiedy płuca płodu wypełniają się powietrzem. ......................... ......................... Zadanie 13. (0–2)Na schemacie, w sposób ogólny, przedstawiono mechanizm regulacji stężenia glukozy we krwi podstawie: Campbell i inni, Biologia, Po